આપણી ભાષામાં વપરાતા શબ્દોના તત્સમ શબ્દો..બહુ ઓછી ભાષામાં જોવા મળે છે.
- દોયડી- કપડાં સૂકવવા કે કંઈ બાંધવા માટે
- જાળી – ભમરડો ફેરવવા માટે
- રાશ – બળદને કન્ટ્રોલ કરવાની લગામ
- વરત – પાણી કાઢવાના કોસ માટે વપરાતું જાડુ દોરડું
- વરતડી – પાણી કાઢવાના કોસ માટે વપરાતું પાતળું દોરડું
- નાથ – બળદના નાકમાં પરોવી તેને કન્ટ્રોલ કરવા વપરાતી દોરી
- રાંઢવુ – જુદા જુદા કામ માટે વપરાતી જાડી મજબુત જાડી દોરી
- નાડી – ચોરણી કે પાયજામાંં કમરે બાંધવાની પાતળી દોરી
- નોંજણું – ગાયને દોહતી વખતે પાછળના બે પગ અને પુંછડાને સાથે બાંધી ગાયની હલચલ ને રોકવા માટે વપરાતી દોરી.
- ડામણ – ઘોડા કે ગધેડાને છુટ્ટા ચરવા છોડવામાં આવે ત્યારે તેના એક આગળનો પગ અને એક પાછળના પગને સાથે દોરીથી બાંધવામાં આવે છે જેથી તે બહુ ઝડપથી દોડી શકે નહિ અને તરત જ પકડાઈ જાય. આ દોરીને ડામણ કહે છે.
- જોતર – બળદને ગાડા સાથે જોડવામાં વપરાતી દોરીનું સાધન
- નેતર – છાશ કરવા માટે વલોણાને ફેરવવા વપરાતી દોરી
■ આ ઉપરાંત દોરીના મટિરિયલને લીધે જુદા નામો છે. દા. ત.
- શીંદરી- નાળિયેરના છોતરામાંથી બનાવેલી દોરી.
- સૂતળી – શણમાં થી બનાવેલી દોરી
- વાણ- જંગલી વેલા વિગરે વનસ્પતિમાંથી બનાવેલી દોરી
- કાથી – નાળિયેરના છોતરામાંથી બનાવેલી દોરી
…તે જ રીતે કપડાના જુદા જુદા આકારના જુદા જુદા કામ માટે વપરાતા ટુકડાના જુદા જુદા નામ છે. જેમ કે,
- ચાકળો- સુતરાઉ કાપડનો ચોરસ ટુકડો, જેમાં ભાત કરી દીવાલ પર ટીંગાડી શકાય.
- પછેડી- માથે બાંધવા અથવા ખભા પર રાખવા વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
- ચોફાળ – પછેડી કરતા મોટા કાપડનો ટુકડો જે ખાસ કરીને ગાંસડી બાંધવા વપરાય છે.
- બુંગણ – ચોફાળ કરતા પણ મોટો જાડા કાપડનો ભાગ જે જુદા જુદા ખેતીના કામ માટે વપરાય છે.
- ફાળિયું- માથે બાંધવા માટે પાતળો કાપડનો ટુકડો
- પનિયું- કમરે બાંધવાનું કાપડ
- ગુમછો- આછું,પાતળુ લાલ કાપડ
- ઓછાડ- ગાદલાને કવર કરવા વપરાતું કાપડ.
- કામળી- ઉનનું વસ્ત્ર જે ખભા પર રાખવામાં તથા ઓઢવામાં વપરાય છે.
- મસોતું- રસોડામાં વપરાતું હાથ લુછવા માટે તથા વાસણ લુછવા માટે વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
- પંચિયું- શરીર લુછવા માટે અને કમર નીચે બાંધવા માટે વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
- અબોટિયું – પૂજા અથવા અન્ય ધાર્મિક વિધિ કરતી વખતે પહેરવામાં આવતું ધોતી જેવું કાપડ.
- લુગડું – સાડીને લુગડું પણ કહે છે.
■ ગ્રામ્ય પ્રદેશમાં વપરાતા ઓજારો ■
- પરોણો – બળદને હાંકવા માટેની લાકડી
- કળીયુ – ખેતી માટેનું સાધન
- બેલી- બે ભાગમાં વહેંચાયેલું લોખંડના સળીયાને ટીપીને બનાવેલું ખેતરમાં ઘાસ કાઢવાનું સાધન.
- ફાળ – હળનો નીચેનો ભાગ
- કોશ – ખોદવા માટે વપરાતો સીધો લોખંડનો સળિયો
- કોસ (ઉ. કોહ) – કુવામાંથી બળદ વડે પાણી કાઢવાનું સાધન
- સુંઢ – કોસનો ચામડાનો ભાગ
- ગરેડી – કોસને ઉપર ખેંચવા માટે વપરાતુ ચક્ર
- પાડો – બળદગાડીના પૈડામાંથી પસાર થતી એક્સલને જેમાંથી પસાર કરવામાં આવે છે તે મજબુત મોટું લાકડું
- તરેલું – કોસમાં બળદને જોડવાનું સાધન
- ધોંસરુ – ગાડી કે હળને બળદ સાથે જોડવાનું સાધન
- પાટ – ખેડયા પછી જમીનના ઢેફા ભાંગી જમીન સપાટ કરવા વપરાતુ મોટું લાકડું
- ઈસ – ખાટલામાં વપરાતા બે લાંબા લાકડા
- ઉપલું – ખાટલામાં વપરાતા બે ટુંકા લાકડા
- પાંગથ – ખાટલાના એક છેડે ખાટલાના ભરેલા દોરડાઓ ને સખત રાખવા વપરાતું જાડું દોરડું
- તગારું – સીધી ધારવાળું નાની સાઈઝનું પતરાનું માલ ભરવાનું સાધન
- ઘમેલું – કાંઠાને ગોળ વાખેલું તગારા કરતા મોટું સાધન
- બકડીયું – તગારાને બે બાજુ કડીથી ઉપાડી શકાય તેવું સાધન
- સૂયો – કોથળાને શીવવા માટે વપરાતી જાડી સોય
- રાંપ – ખેડેલી જમીનને સાફ કરવા વપરાતું સાધન
- રંધો – સૂતારનું પાટિયા વગેરેને લીસા કરવાનું સાધન
- નેવા – છાપરામાંથી પાણી પડવાના ભાગ
- મોભ – છાપરાના મધ્યમાં આવેલ મજબુત ટેકો જેના તરફથી બંને બાજુ ઢાળ હોય
- વળી – મોભ અને દિવાલ પર રાખેલ પાતળું લાકડું જેના પર નળીયા ગોઠવી શકાય.
- સાલ – ખાટલામાં ઈસ કે ઉપળાંને બંને છેડે અણી કાઢી તેને પાયામાં બંધ બેસતા કરવામાં આવે છે આવા લાકડાને સાલ કહે છે.
- વિંધ – સાલ જેમાં નાખવામાં આવે છે તે કાણાવાળા પોલાણને વિંધ કહે છે.
- પાયો – ખાટલાના ઉભા લાકડા જે વિંધમાં સાલ બેસે તે લાકડાના ભાગને પાયા કહે છે
- ઢોલિયો – મજબુત અને મોટા અને શણગારેલા ખાટલાને ઢોલિયો કહે છે.
- નીક – ખેતરમાં પાણી લઇ જવા બનાવેલ વ્યવસ્થા ને નીક કહે છે.
- ધોરિયો – મોટી નીક ને ધોરિયો કહે છે.
- છીંડું – વાડમાં બાકોરું હોય તો તેને છીંડું કહે છે.
- ખળું – અનાજના ડુંડાને સુકવી તેને પીસીને દાણા છુટા પાડવા માટે વપરાતી જગ્યા
- કેડો – રસ્તો
- કેડી – પગ રસ્તો
- વંડી – દિવાલ
- કમાડ – મોટું બારણું
- ડેલો – મોટા કમાડવાળું બારણું.
આપણા મિત્રો માંથી અડધા આ વાત થી અજાણ હશે કદાચ….
-Maya Desai
Categories: Very Nice